By: Jady@Zaidi Hassim (UKM)
Ken Foster melihat lex sportiva sebagai undang-undang sukan yang bersifat global. Ia bermaksud wujud peraturan dan sistem perundangan baru yang dicipta oleh satu organisasi sukan global yang bersifat persendirian, mempunyai kuasa autonomi dan berfungsi mengawal sukan peringkat antarabangsa. Karaktor utama organisasi tersebut ialah membina hubungan kontraktual secara global. Melalui perjanjian dan persetujuan, semua badan sukan dunia akan menyerahkan kuasa autoriti dan bidang kuasa untuk tertakluk dengan peraturan organisasi global tersebut. Ini bermaksud sistem undang-undang kebangsaan dan kerajaan tidak akan campurtangan sama sekali dalam sebarang pertikaian. Ironinya, prinsip sui generis yang dihasilkan oleh organisasi sukan global hendaklah terlebih dahulu diinterpretasikan oleh badan sukan dunia. Segala pertikaian diselesaikan melalui proses dalaman atau proses timbangtara oleh institusi luar seperti yang dibenarkan oleh peraturan dan perlembagaan badan sukan dunia tersebut.[1]
Sejauh manakah pula badan sukan kebangsaan dan dunia mempunyai kuasa monopoli dan bidang kuasa ke atas sukan tertentu? Ini kerana sesiapa sahaja yang menandatangani kontrak dengan persatuan bolasepak sebagai seorang ahli sukan profesional secara ironinya tidak mempunyai pilihan kecuali meletakkan dirinya di bawah autonomi dan kuasa persatuan tersebut. Kontrak yang ditawarkan bersifat bentuk seragam dan ‘adhesionary’ dengan terma dan syarat yang telah dideraf secara standard. Penerimaan tawaran adalah dalam pilihan ‘terima’ atau ‘tolak’ tanpa sebarang peluang untuk membuat rundingan. Sekiranya terdapat pertikaian, semakan semula isi kandungan terma perlu dilakukan dengan campurtangan mahkamah bagi memastikan kedua-dua pihak dilindungi. Namun demikian, sifat kontrak itu sendiri adalah di bawah julat undang-undang persendirian yang secara teori menolak campurtangan tersebut walaupun ia melibatkan persoalan keadilan asasi. Ini kerana mahkamah sendiri telah mengiktiraf ciri-ciri kontrak sukan dan peraturan yang telah ditetapkan oleh sesebuah badan sukan. Lord Denning pada awalnya memutuskan bahawa:
The rules of a body like [the Football Association] are often said to be like a contract. So they are in legal theory. But it is a fiction – a fiction created by lawyers to give the courts jurisdiction. Putting the fiction aside, the truth is that the rules are nothing more nor less than a legislative code – a set of regulations laid down by the governing body to be observed by all who are, or become, members of the association.[2]
Posisi di England adalah berbeza apabila mahkamah Inggeris dalam kes Cooke v FA[3] menolak kuasa mengikat FIFA. Mahkamah memutuskan bahawa “binding authority of FIFA regulations were not a defence available to a national association when it was found to be acting in restraint of trade”.[4] Sepuluh tahun kemudian, keputusan tersebut disokong oleh Lord Denning dalam Reel v Holder[5] justeru merubah pendirian beliau pada tahun 1971 apabila beliau menyatakan bahawa mahkamah tidak peduli dengan undang-undang antarabangsa dan kedaulatannya. Apa yang perlu dikaji oleh mahkamah ialah interpretasi peraturan yang dideraf oleh Persatuan Olahraga Amatur Antarabangsa (IAAF). Wise dan Meyer merumuskan bahawa:
It appears that UK courts do not recognise international, continental or national sports governing bodies as having the status of government or quasi-governmental organisations. Nor do they recognise them as having or bestow upon them any sovereignty or sovereign or sovereign-like immunity from being sued or from execution against their assets.[6]
Dalam masa yang sama, wujud institusi yang berfungsi menyelesaikan pertikaian sukan, contohnya Mahkamah Timbangtara Sukan (CAS) dan Panel Penyelesaian Pertikaian Sukan UK (UK Sports Dispute Resolution Panel).[7]
CAS yang juga dikenali sebagai Tribunal Arbitral du Sport (TAS)[8] ialah sebuah institusi yang mempunyai kuasa autonomi ke atas pertikaian sukan berprofil tinggi. Semua badan sukan kebangsaan dan dunia yang bernaung di bawah Majlis Olimpik dan Jawatankuasa Olimpik Antarabangsa (IOC) adalah subjek kepada proses timbangtara yang diadili oleh CAS.[9] CAS ialah satu perbadanan yang mempunyai entiti perundangan dan ditadbir urus oleh Majlis Timbangtara Sukan Antarabangsa – International Council of Arbitration for Sport (ICAS).[10] Namun, tidak semua badan sukan dunia tertakluk kepada bidang kuasa CAS; sebagai contoh FIFA (bola sepak), IAAF (olahraga) dan IABA (tinju) mempunyai tribunal timbang taranya sendiri tanpa merujuk kepada CAS. Badan sukan dunia yang tidak dinaungi oleh IOC seperti FIA (sukan permotoran) juga mempunyai badan penyelesaian pertikaiannya sendiri.
Keunikan CAS ialah kemampuannya untuk mencipta norma-norma baru yang mempunyai kuasa perundangan dan sosial. Perlembagaannya bersifat antarabangsa dan mempunyai kuasa legislatif ke atas semua badan sukan yang dinaungi. Peraturan yang digubal pula mempunyai standard obligasi sosial untuk dipatuhi. Tradisi dan amalan yang diikuti bersifat menyeluruh, komprehensif tetapi umum agar dapat diharmonikan secara sah dan benar dengan semua badan sukan naungan di seluruh dunia. Status IOC telah diiktiraf oleh Mahkamah Amerika Syarikat sebagai satu personaliti berentiti antarabangsa dalam kes Defrantz v USOC.[11] Dalam kes tersebut, Jawatankuasa Olimpik Amerika Syarikat (USOC) membantah penghantaran pasukan ke Olimpik Moscow 1980 sebagai bantahan serangan Rusia ke atas Afghanistan. USOC ditubuhkan melalui penggubalan Akta Sukan Amatur 1978 bagi membolehkan USOC menghantar pasukan mewakili Amerika Syarikat ke Sukan Olimpik. Sebenarnya Akta tersebut dihujahkan tidak mewujudkan atau memberi kuasa perundangan kepada USOC tetapi hanya mengiktiraf kewujudan kuasa autonomi USOC sebagai salah satu naungan IOC. Dengan itu, mahkamah memutuskan bahawa:
Congress was necessarily aware that a National Olympic Committee (NOC) is a creation and a creature of the International Olympic Commitee, to those rules it must conform. The NOC gets its power and its authority from the IOC, the sole proprietor and owner of the Olympic Games.
Kerangka perundangan yang dicipta IOC adalah bersifat kebal dan tanpa campurtangan mahkamah kebangsaan. Malah ia tidak bersifat tempatan dan domestik serta menolak secara hormat pengiktirafan dan keesahan daripada sistem perundangan kebangsaan. Sistem sukan dan perundangan global tersebut adalah seperi yang dibincangkan oleh Teubner sebagai ‘global law without a state’.[12]
Kes USOC tersebut juga menunjukkan status perundangan IOC paling tinggi seperti yang digariskan dalam Perlembagaannya.[13] Secara langsung ia mencipta satu tatatingkat yang bukan hanya perlu dipatuhi oleh semua badan sukan (kebangsaan dan dunia). Ahli sukan (amatur dan profesional) juga tertakluk kepada bidang kuasa tersebut. Ahli sukan profesional pula secara automatik mempunyai hubungan obligasi kontraktual secara langsung jika dibandingkan dengan aplikasi undang-undang kebangsaan seperti kontrak dan pekerjaan. Hubungan obligasi kontraktual tersebut diiktiraf sebagai sah dan mengikat oleh mahkamah kebangsaan.
Kesimpulannya, pemain berada dalam dilema dan terperangkap di antara kerangka peraturan yang dicipta oleh badan sukan dunia atau IOC dengan undang-undang kebangsaan yang sedia ada. Kegagalan menuruti kehendak peraturan tersebut akan mengakibatkan sanksi atau penalti, dan dalam masa yang sama kegagalan menuruti perundangan kebangsaan akan menyebabkan konflik dan arahan mahkamah dikenakan ke atas mereka. Tambahan pula, kontrak perkhidmatan yang dideraf oleh badan sukan kebangsaan secara eksklusif menghalang ahli sukan profesional daripada mendapatkan khidmat mahkamah sekiranya berlaku pertikaian. Perlembagaan badan sukan secara autonomi meletakkan keputusan panel sukan yang dilantik sebagai ‘keputusan akhir yang mengikat’, menyebabkan ahli sukan tidak ada peluang untuk merayu ke mahkamah. Kekecualian yang dinyatakan dalam kontrak juga melarang ahli sukan untuk mengambil tindakan undang-undang ke atas badan sukan kebangsaan mahupun dunia sebagai pra-syarat mewakili pasukan.
[8] http: www.tas-cas.org. [22 Januari 2009].
[13] Peraturan 1 Piagam Olimpik, The supreme authority of the Olympic Movement. Rujuk IOC, Olympic Charter, IOC, Switzerland, Oktober 2007. Lihat http://www.olympic.org [28 Januari 2009].
